Kruidtuin

• Toegang voor personen met een beperkte mobiliteit
• Fontein met drinkbaar water
• Speelplein

De eerste botanische tuin in Brussel lag in de Ruisbroekstraat, in de tuin van het vroegere paleis van Karel van Lotharingen, waar toen een middelbare school was gevestigd.

In 1826 bedreigden de uitbreiding van de Koninklijke Bibliotheek en een aantal stadsvernieuwingsprojecten, zoals de afbraak van de stadswallen, het voortbestaan ervan. In een poging om er zoveel mogelijk van te redden, besliste de amateursvereniging ‘De Koninklijke Maatschappij van kruid-, bloem- en boomkwerkerijen de Nederlanden’ om de aanleg van een nieuw botanische tuin te financieren aan de rand van de stad, in Sint-Joost-Ten-Node. De 6,37 hectare van het terrein werden ingericht in terrasvorm volgens de plannen van tuinarchitect Charles-Henri Petersen, en later gereorganiseerd op aanwijzingen van een van de stichters van de Tuinbouwvereniging, Jean-Baptiste Meeus-Wouters. De officiële opening had plaats in september 1829.

Ondanks een jaarlijkse regeringstoelage vanaf 1837, stapelden de financiële problemen van de tuinbeheerders zich op. Om daaraan te verhelpen verkochten ze een deel van het terrein voor de bouw van het Noordstation en begonnen ze ook met de verkoop van planten. Daardoor kwamen de oorspronkelijke didactische en wetenschappelijke doelstellingen in gevaar.

Daarom besliste de Belgische Staat in 1870 om de tuin aan te kopen, het panorama te beschermen en zowel de wetenschappelijke doelstelling als het statuut van openbaar wandelpark veilig te stellen. Het werden gouden tijden voor de tuin die steeds rijker werd. Elk terras kreeg een specifieke stijl: bovenaan werd het Franse stijl, in het midden Italiaanse, en onderaan Engelse. Uit die periode dateren ook de beeldhouwwerken, versieringen, rotspartijen, serre, enz.

Nieuwe stedenbouwkundige projecten, zoals de Noord-Zuidverbinding en vooral de beperkte ruimte om al de collecties die in de loop der jaren werden samengebracht, een plaats te geven, maakten het behoud van de Kruidtuin in Brussel onmogelijk. In 1939 verhuisde hij naar Meise.

De uitstraling van de Kruidtuin is niet meer wat ze ooit was. In het begin kwamen er nog nieuwe collecties om de, in de Tweede Wereldoorlog, opgelopen schade te herstellen, maar daarna verkleinde het terrein nog verder voor de aanleg van de Kleine Ring, de Sint-Lazaruslaan (die de tuin in tweeën snijdt) en de verbreding van de Ginestestraat.

Voor de Wereldtentoonstelling in 1958 legde de Brusselse landschapsarchitect René Péchère de tuin opnieuw aan. Het was zijn bedoeling om de grote lijnen van de vroegere structuur en de merkwaardige bomen te behouden en die harmonisch te verweven met de nieuwe architectuur van de gebouwen in de omgeving. Hij legde ook de basis voor de nieuwe functie als openbare stadstuin.

Ondanks deze ingrepen en de klassering van het terrein vond de Kruidtuin nooit zijn vroegere luister terug. De verstedelijking van de wijk, de komst van de metro, de bouw van de administratieve wijk en vandalisme hebben geleidelijk aan het ecosysteem van de tuin verstoord.

Sinds 1991 is het Brussels Hoofdstedelijk Gewest verantwoordelijk voor het beheer van de Kruidtuin. Vanaf dan begon een stapsgewijze restauratie.

Monumenten

De oranjerie werd tussen 1826 en 1829 gebouwd naar ontwerpen van Pierre-François Gineste. Zijn plannen inspireerden zich op de ambitieuzere projecten van Tilman-François Suys. Ze ligt helemaal bovenaan in de tuin en gebruikt de helling van het terrein voor de oriëntatie van de serres op het zuiden. Het gebouwencomplex omvatte serres, administratieve kantoren en wetenschapsruimten. Opmerkelijk aan het gebouw is ongetwijfeld de centrale rotonde met koepeldak.

Tussen 1842 en 1854 werd de oranjerie in verschillende fasen vergroot (bouw van een portaal aan de Koningsstraat, een feestzaal, enz.). In 1978 erft het ministerie voor de Franse Gemeenschap dit verlaten gebouw en dat beslist om er een cultureel centrum in te richten.

Atelier 20 mag de renovatiewerken uitvoeren en de culturele activiteiten van de “Botanique” starten in januari 1984.

Beeldhouwwerken

52 beeldhouwwerken in brons versierden de Kruidtuin aan het einde van de negentiende eeuw. Minister van Binnenlandse Zaken Jules de Brulet bestelde ze in 1893 bij de beeldhouwers Constantijn Meunier en Charles Vander Stappen. Het was zijn bedoeling om de stad te verfraaien en het werk van kunstenaars officieel aan te moedigen.

Die creëerden in hun verbeelding fonteinen, kandelaberzuilen en beeldhouwwerken, geïnspireerd door onderwerpen uit de wereld van plant en dier, of met verwijzingen naar de seizoenen. Ze maakten maquettes van hun ontwerpen en vertrouwden de uitwerking toe aan bekende artiesten uit die periode: Victor De Haen, Léon Mignon, Jules Lagae, Alphonse de Tombay, Pierre Braecke, Emile Namur, Pierre-François Rude, enz.

Dertig van deze 52 beeldhouwwerken staan nog altijd in de tuin (de andere verhuisden naar Meise of verdwenen gewoon). We vermelden: de Vier generaties, de Zomer of de Zaaier, de Slang en de Kaaiman, de Olijfboom of de Vrede, Twee nimfen bij een bron, de Goudsbloem, de Klimop, de Panter, …

Recenter is het enige stenen beeldhouwwerk in de tuin: ‘Meisje gered door het water’. Het staat in het midden van de waterpartij in de irissentuin.