De plantentuin Jean Massart

• Toegang voor personen met een beperkte mobiliteit
• Honden verboden
• Picknicktafel

Jean Massart werd in 1865 in Etterbeek geboren en was dokter in de geneeskunde en de wetenschappen en professor botaniek aan de Université Libre de Bruxelles. In de loop van zijn carrière werkte hij bij het Institut Pasteur in Parijs en stond hij van 1902 tot 1906 ook aan het hoofd van de Botanische Tuin van Brussel. De aanleg van de tuin aan de rand van het terrein van het Rood Klooster die vandaag zijn naam draagt, dateert van 1922. De 5 hectare landbouwgrond die hij bewerkte en aanlegde met de hulp van de landschapsarchitect Jules Buyssens, behoorden toe aan de Belgische staat. De tuin is nu geregionaliseerd en wordt beheerd door Leefmilieu Brussel, in samenwerking met de ULB, die er onderzoeksactiviteiten uitvoert en bepaalde collecties onderhoudt.

De bedoeling van Jean Massart was om in deze experimentele tuin de planten van de belangrijkste natuurlijke omgevingen van België te reconstrueren, een transplantatietuin te creëren om de aanpassingsmechanismen van wilde planten aan verschillende natuurlijke omgevingen te bestuderen en in de tuin ook een hydrobiologisch laboratorium onder te brengen. Dit ambitieus project werd evenwel nooit volledig gerealiseerd: Amper drie jaar na de start van het hele avontuur verdween Jean Massart. Zijn collega’s en vrienden verzamelden zich daarop in de vzw ‘Jardin Expérimental Jean Massart’ en probeerden zijn werk voort te zetten. Bij gebrek aan de nodige middelen werd de vzw in 1939 echter ontbonden en nam de ULB het beheer van de tuin over. Door de tuin te verrijken met tuinbouwcollecties sloeg dokter De Keyser er toen een andere richting mee in.

De terugkeer naar de oorspronkelijke principes kwam er na de toetreding tot de directie van de tuin van professor Paul Duvigneaud in 1962. Hij was het in feite die de idee van zijn oorspronkelijke oprichter opnieuw lanceerde om er een plaats voor de experimentele studie van de aanpassingsmechanismen van wilde planten van te maken. Hij was het ook die de aanzet gaf voor het onderzoek naar ecologische genetica dat nadien door de professoren Claude Lefèbvre en Pierre Meerts zou worden opgepikt. Voor de studenten botaniek van de ULB liet hij daarnaast ook een tuin met geneeskrachtige planten en een systematische botanische tuin aanleggen.

Geleidelijk aan werd er omwille van de oplopende onderhoudskosten echter afgestapt van de oorspronkelijke bedoeling van een ecologische tuin. In de plaats daarvan veranderde de tuin in een plek waar we vandaag de typische natuurlijke plantengroei van de vochtige zones van Brabant kunnen aantreffen.

In 2020 is Leefmilieu Brussel begonnen met een grondige renovatie van de tuin om deze beschermde site en de collecties die er zijn ondergebracht weer tot hun recht te laten komen: renovatie van de tuinen, de paden, de nutsleidingen en bepaalde gebouwen, reorganisatie van de collecties, aanleg van een Brusselse plantentuin, verwijdering van parkeerplaatsen, aanleg van verbindingen met de nabijgelegen Rood Klooster-site ...

Het is een levend museum en een openluchtlaboratorium waar actie wordt ondernomen voor een gezondere en duurzamere stad.

De plantentuin Jean Massart is beschermd voor zijn wetenschappelijk en esthetisch belang.

Een van de missies van de Tuin is het behoud van de plantensoorten, met name door de uitwisseling van zaden met andere botanische tuinen.

Voor didactische doeleinden bevat de tuin tal van infoborden, waarvan hieronder enkele uittreksels, om de verschillende delen van de tuin kort voor te stellen.

Voormalige ethologische tuin: het historische hart van de Massart-tuin

In 1922 heeft de Université Libre de Bruxelles een experimentele plantentuin aangelegd aan de rand van het Zoniënwoud, naast de voormalige priorij van het Rood Klooster. Zijn verantwoordelijke, Jean Massart (1865-1925), opteerde voor de aanleg van een tuin met een vernieuwend concept, een zogenaamde ‘ethologische’ tuin. Deze term, die vandaag niet meer wordt gebruikt in de plantkunde, verwijst naar de studie van de manier waarop levende organismen zich aan hun omgeving hebben aangepast.

Om het resultaat zo aantrekkelijk mogelijk te maken, werkte hij samen met zijn vriend, landschapsarchitect Jules Buyssens (1872-1958). De tuin behield deze vorm tot het begin van de jaren 1960. Toen werd beslist om de site vrij te laten evolueren. Een groot deel van de oorspronkelijke planten ging verloren, maar het reliëf en de rotsachtige elementen die in 1922 werden aangelegd, bleven behouden. Geleidelijk aan werden de typische flora en fauna van de Brabantse moerassen hier aangetroffen, vergelijkbaar met het type milieu waarin de stad Brussel is ontstaan in de middeleeuwen.

Tuin met medicinale planten

Sinds mensenheugenis doen wij beroep op planten om ons te verzorgen, gaande van infusies of kompressen tot de meest complexe geneesmiddelen. Opgelet: het is allemaal een kwestie van dosering! Sommige planten kunnen giftig zijn: raak uit voorzorg geen enkele plant van deze percelen aan.

Dankzij de diversiteit aan plantensoorten vindt men hier talrijke insecten

Experimentele tuin

De tuin biedt wetenschappers en studenten ruimte om experimenten in de open lucht uit te voeren.

Ander recent onderzoek is toegespitst op de invasieve uitheemse planten, de invloed van meststoffen op de plantendiversiteit of nog de accumulatie van verontreinigende stoffen in de honing van wilde bijen.

Arboretum

De bomen in deze collectie komen hoofdzakelijk uit de gematigde streken van Noord-Amerika en Azië. Het klimaat is daar vergelijkbaar met het onze, waardoor de bomen hier goed gedijen. Deze collectie bevat naaldbomen (die geen echte bloemen of vruchten voortbrengen, maar kegels) en loofbomen (die wel bloemen en vruchten hebben).

Evolutietuin

Een wereld zonder bloemen kan men zich moeilijk voor stellen... en toch verschenen de bloeiende planten, of angiospermen, vrij recent in de geschiedenis van onze planeet: later dan de zoogdieren bijvoorbeeld. Vanaf een gemeenschappelijke voorouder hebben ze constant verder geëvolueerd: in de loop der tijd werden variaties doorgegeven en opgestapeld, waardoor de diversiteit aan vormen, kleuren en geuren is ontstaan die we vandaag kennen.

Sensorische tuin

Hier willen wij u werkelijk onderdompelen in de plantenwereld. Een collectie waar u de planten mag aanraken, ruiken en zelfs proeven en al uw zintuigen tot leven te wekken.

Deze zomercollectie kan van juni tot augustus bezocht worden.