Armand Steurssquare

• Toegang voor personen met een beperkte mobiliteit

Wie was Armand Steurs?

Armand Steurs was senator en provincieraadslid voor de liberale partij, maar in de eerste plaats burgemeester van Sint-Joost-ten-Node tussen 1885 en 1899. Tijdens zijn mandaat moest hij een moeilijk probleem oplossen: de bevoorrading van de Brusselse voorsteden met kwalitatief hoogstaand water. De openbare bronnen, putten en fonteinen van Brussel waren niet langer voldoende om te voorzien in de noden. De Stad Brussel had tegenover de aangrenzende gemeenten een monopoliepositie op de waterverdeling en dat was niet langer houdbaar.

Armand Steurs wilde dat probleem van de baan en richtte in 1891 de Brusselse Intercommunale Watermaatschappij op. Die had als opdracht om in de aangesloten gemeenten kwaliteitswater uit het bekken van de Bocq (regio Namen) te leveren. Het was een tijdrovende en moeilijke opdracht, maar in 1899 stroomde het water van de Bocq uiteindelijk uit de kranen in Sint-Joost-ten-Node.

De bugerbescherming van Sint-Joost gebruikte het als oefenterrein en de gemeente als esplanade bij feesten.

Tegen het einde van de negentiende eeuw breidde de verstedelijking zich geleidelijk tot hier uit en verschenen er steeds meer huizen rond het plein. Toch was het plein met de spoorgeul die het doorkruiste, weinig aantrekkelijk en de afwezigheid van nutsvoorzieningen zette een rem op de bebouwing van de buurt.

Bij het begin van de twintigste eeuw eisten de burgervaders en de bevolking de overwelving van de spoorgeul, maar het duurde nog bijna dertig jaar voor die er kwam. Het ministerie voor Transport had in 1930 amper zijn handtekening geplaatst onder het contract voor de overwelving van de spoorlijn, of de gemeenteraad van Sint-Joost-ten-Node boog zich al over ontwerpen voor de aanleg van het plein dat er al zoveel jaren verwaarloosd bijlag.

Architect en stedenbouwkundige Eugène Dhuicque, geboren in Sint-Joost, kreeg de opdracht toegewezen. Hij koos landschapsarchitect Jules-Gustave Janlet voor de tuinaanleg. Op 3 juli 1932 werd het Armand Steursplein met veel luister opengesteld voor het publiek.

Daarna zorgden een aantal gebeurtenissen voor het verval van het plein. In november 1944 sloeg er een bom in en het duurde vele jaren voor die schade werd hersteld. Daarna waren er in 1961-1962 de werken voor de afvalwatercollector van de Maalbeek en lag het lager gelegen deel van het plein er omgewoeld bij.

Het plein werd daarna nooit in zijn oorspronkelijke staat hersteld. Nog later zorgden een nijpend gebrek aan middelen en vandalisme ervoor dat het park niet werd onderhouden. In 1986 lag het er zo ellendig bij dat restauratie zich opdrong.

De nv „R. Péchère en partners‟ koos er niet voor om het park opnieuw zijn oorspronkelijke uitzicht te geven, maar probeerde eerder de identiteit die Eugène Dhuicque er had willen inleggen op te roepen met een aantal nieuwe elementen, zoals het afsluitingshek en het opheffen van de weg die erdoorheen liep.

In 1993 volgde de klassering van de Armand Steurssquare als landschap.

Monument

De Eeuwfeestboom

De linde die het gemeentebestuur van Sint-Joost-ten-Node plantte naar aanleiding van de honderdste verjaardag van België, overschaduwt de fontein van de bron en kreeg een architecturaal accent bij de aanleg van de square.

Hij staat op het hoogste punt van het laagst gelegen deel van de square, met errond een halfcirkelvormige bank in blauwe hardsteen. Daarboven prijkt een zuilengalerij in antieke stijl met het opschrift: “Sint-Joost-ten-Node verdedigt zijn autonomie, maar neemt deel aan de intercommunale afspraken”. Architect Dhuicque etaleert met zijn moderne aanpak van dit bouwwerk zijn liefde voor de Grieks-Latijnse oudheid.

Beeldhouwwerken

De bron (1901)

Als herinnering aan de komst van het water van de Bocq naar Sint-Joost-ten-Node, schonk de kersverse intercommunale watermaatschappij aan zijn voorzitter Armand Steurs, tevens burgemeester van de gemeente, een mooi bronzen standbeeld van Julien Dillens (1849-1904). Dit vrouwelijke naakt met Venus-allures heft een hoorn des overvloeds hoog en is een allegorische voorstelling van het water van de Bocq.

Bij de aanleg van de square, stelde architect Dhuicque voor om dit standbeeld als model te gebruiken voor een monumentale versie in brons dat een van de hoofdaccenten van de square zou worden. Het staat op een sokkel in blauwe steen versierd met waterspuwende bokken („bocq? in het Waals en „bok? in het Nederlands) van de hand van Albert De Raed (1875-1939). Het is een decoratief element dat de fontein verfraait.

De steenhouwers (1909)

De Belgische realistische beeldhouwer Guillaume Charlier (1854-1925) gaf in zijn werk de voorkeur aan onderwerpen die het harde labeur van de kleine man illustreren. Hier zijn het „de steenhouwers?, een indrukwekkend monument in „petit granit de Sprimont? (blauwe hardsteen), dat arbeiders toont die een enorm steenblok trekken of duwen.

Dit beeldhouwwerk vol bewegende kracht kwam er niet meteen bij de aanleg van de square. Het maakte deel uit van de persoonlijke collectie van de beeldhouwer die het bij zijn dood aan zijn gemeente schonk. Toen de aanleg van de Armand Steurssquare vorm kreeg, vond het hier vanzelf een plaatsje.

Gedenkteken voor Armand Steurs (1909)

Op een brede voet van blauwe steen aan de noordelijke rand van de square, staat een medaillon ter ere van Armand Steurs met de inscriptie „Au promoteur / de la première / intercommunale / bruxelloise / Armand Steurs / 1885 Bourgmestre 1899 / de Saint-Josse-Ten-Noode? (aan de promotor van de eerste Brusselse Intercommunale, Armand Steurs,
burgemeester van Sint-Joost-ten-Node van 1885 tot 1899). Het is een werk van Joseph Kemmerich is de auteur.

De fonteinen

De drie fonteinen en waterbekkens in steen of brons en met gestileerde geometrische vormen zijn de laatste schakels in het architecturale patrimonium van de Armand Steurssquare. Ze zijn oosters van inspiratie en uitgevoerd in art-decostijl.

Elk jaar in september organiseert de vzw Armand Steurs Square er een tentoonstelling van de beeldhouwwerken in de square.